Жылі дзед і баба. Нічога ў іх у гаспадарцы не было, адна толькі курачка Чубатка.
Жылі яны, жылі і дажыліся да таго, што і варыць больш няма чаго. Вось дзед і кажа бабе: “Баба, а баба, свары, мабыць, Чубатку, а тое што ж?..” Замахала баба рукамі: “І што ты, дзед, надумаў! Ужо лепш будзем галодныя, а Чубатку варыць я не дам.” Пачула гэта курачка, пабегла ў двор, знайшла там бабовае зярнятка і прынесла яго бабе.
Кажа дзед:
— Вось і добра! Свары, баба, хоць гэтае бабовае зярнятка.
Паглядзела старая на зарнятка:
— Дзед мой, дзед, ды якая ж з аднаго зярнятка ежа? Я для яго і чыгуна не падбяру. Лепш давай-ка пасадзім яго. А як вырасце, спячом цэлы бабовы пірог.
— А дзе ж мы яго пасадзім? — пытае дзед.
— У поле.
— У поле яго крумкача выдзеўбе.
— Ну, у двары.
— У двары яго курыца выгарне.
— Давай пасадзім яго тады пад палаткамі, у хаце.
— Добра,— пагадзіўся дзед і пасадзіў бабовае зярнятка пад палаткамі, у хаце. Узыйшоў боб і давай расці. Рос, рос, упёрся ў палаткі.
— Што нам, баба, рабіць? — пытае дзед.
— Трэба палаткі разбіраць. Разабраў дзед палаткі, а боб расце і расце — вырас да самай столі.
— Што нам, баба, рабіць? — ізноў пытае дзед.
— Трэба і гэта разбіраць.
Разабраў дзед столь, а боб расце і расце — вырас пад самы дах.
Дзед і дах разабраў. Вызірнула бобка на святло і давай расці яшчэ весялей. Вырас да самага неба.
Узяў тады дзед мяшок, палез па сцябле на неба, сабраў саспелыя струкі і назад вярнуўся.
Узрадавалася баба: прынёс дзед цэлы мяшок бабовых струкоў.
— Ну, зараз вось мы ўжо пірага наямося! Узяла баба струкі, высушыла бабы на печы, змалола і замясіла ў дзежцы на пірог цеста.
А цеста ўздымаецца і ўздымаецца — лезе яно прэч з дзежкі. Паклала яго баба на лапату, выляпіла пірог, размалявала рознымі ўзорамі, каб быў папрыгажэй, і ў печ.
А пірог расце і расце — з печы на прыпек лезе. Адкрыла баба засланку, а ён прыг у хату, з хаты за парог і ўцёк-Кінуліся дзед з бабай даганяць пірог. Ды дзе там!.. Так і не дагналі.
Прыкаціўся пірог у лес. А тут насустрач яму рудая ліса. Схапіла яна пірог, выела мякіш, у сярэдзінку шышкі напхала і пабегла з пірагом да пастушкоў.
Знайшла ў поле пастушкоў і кажа:
— Пастушкі, пастушкі, дайце мне бычка, я вам за гэта пірог дам.
Бачаць пастушкі — добры пірог у лісы: жоўценькая скарыначка так і блішчыць. Падумалі і аддалі бычка.
— Толькі глядзіце ж не ешце пірог, пакуль я не заеду за горку,— кажа ліса.
Села яна на бычка і паехала. І толькі схавалася за горкай, пастушкі і кажуць:
— Сядзем, з’ядзім па кавалачку! Разламалі пірог, а ў ім адны толькі гузы яловыя… Ашукала іх лісіца-хітрыца.
Едзе ліса на бычку, бачыць — стаіць на дарозе пусты воз, а недалёка чалавек крычыць. Падкралася яна паціху да воза, запрэгла ў яе бычка, уселася на мяккай саломе і едзе сабе далей, пугай бычка падганяе.
Прыехала ў лес. Ідзе ёй насустрач воўк. Набегаўся, замарыўся, ледзь ногі валачэ.
— Куды, кума, едзеш? — пытае.
— У трыдзесятае царства.
— Навошта?
— Там, кажуць, столькі курэй, што і каршуны іх не дзюбаюць…
— А бараны ў тым царстве водзяцца? — аблізнуўся воўк.
— Ды там іх краі не відаць!
— Ліска-сястрычка, вазьмі і мяне з сабой: падвязі хоць бы мой хвост.
— Што ж адзін вось хвост везці? Садзіся ўвесь ты. Сеў воўк. Едуць далей.
Сустракаюць мядзведзя.
— Куды, кумы, едзеце?
— У трыдзесятае царства…
— Навошта?
— Там, кажуць, і каршуны курэй не дзюбаюць,— адказвае ліса.
— Ды там, кажуць, і бараноў краі не відаць,— падтаквае воўк.
— А мёду там шмат?
— Ды там, кажуць, мядовыя рэкі цякуць!
Узрадаваўся мядзведзь:
— Так вазьміце і мяне з сабой. Хоць адну лапу падвязіце.
— Што ж адну лапу везці? Ужо садзіся. Уселіся ўтрох, едуць далей.
Раптам зламалася аглобля.
Кажа ліса мядзведзю:
— Ідзі, кум, прынясі аглоблю. Пайшоў мядзведзь у лес, знайшоў вывернутую елку і прыцягнуў да воза. Убачыла ліса, раскрычалася:
— Ах ты, дурніла, хіба гэта дрэва для аглоблі! — І да ваўка: — Ідзі, кум, прынясі-ка аглоблю танчэй.
Пайшоў воўк і прынёс крывы яловы сук. Ліса і на яго накрычала, плюнула і пайшла сама за аглобляй. А тым часам мядзведзь з ваўком з’елі бычка, шкуру саломай напакавалі, на ногі паставілі і пайшлі сабе, пасмейваючыся.
Вярнулася ліса, зірк — ні ваўка, ні мядзведзя, толькі бычок. Прымайстравала яна аглоблю, села ў воз, махнула на бычка пугай, а той — брык! — і паваліўся.
Паглядзела ліса на бычка і аб усім здагадалася.
— Пастойце ж вы ў мяне! — прыстрашыла яна ваўку і мядзведзю і пабегла сваёю дарогай.
Доўга яна ішла, ўжо восень яе заспела. Сустракае ваўка, таго, што бычка з’еў:
— Дабрыдзень, кум! Як маешся?
— Дрэнна,— кажа воўк.— Відаць, прастыў пад дажджом, так увесь і трасуся. Зуб зуба падганяе.
— Значыць, трэба новы кажух сшыць,— раіць ліса.
— Ты дакладна, кума, кажаш,— пагадзіўся воўк.
Пабег на выган, схапіў авечку і прыцягнуў у лес.
— Хопіць на кажух? — пытае ў лісы.
— Мала,— кажа ліса. Прынёс воўк яшчэ адну авечку.
— А зараз хопіць?
— Не, трэба яшчэ адну. Прыцягнуў воўк яшчэ.
— Ну, а зараз,— кажа ліса,— трэба краўца шукаць.
— Дзе ж мне шукаць яго, кумачка?
— Я ведаю добрага краўца. Пойдзем да яго. Прывяла ліса ваўка на сенажаць. А там, у кустах, на прывязі жарабец пасвіўся.
— Вось ён, кравец. Засмяяўся воўк:
— Ды які ж гэта кравец? Не, кумачка, як жадаеш, а розуму ў цябе мала. Пакрыўдзілася ліса:
— Ты пра мой розум не занадта балбачы! Была я разумнай і буду, а ты як быў дурнем, так дурнем і застанешся.
Тут ужо воўк пакрыўдзіўся, нават узлаваўся:
— Яшчэ паглядзім, хто з нас паразумней!
— Не хваліся наперад,— кажа ліса,— вось убачыш, як з цябе цяпер шкуру злупяць.
— Хто злупіць? — пстрыкнуў зубамі воўк.
— Гаспадар гэтага каня.
— Не можа быць! — не верыць воўк.
— Вось убачыш. На чым жарабец прывязаны? — пытае ліса.
— На вяроўцы.
Засмяялася ліса:
— Вось і відаць, што ты дурань!
— Чаму? — прыскокнуў воўк.
— Жарабец да кала прывязаны.
— Не можа быць! — запляскаў вачамі воўк.
— Ідзём, пакаджу.
Падвяла ліса яго да калка, да якога быў прывязаны канец вяроўкі, зняла вяроўку, зрабіла пятлю і закінула ваўку на шыю. Не паспеў воўк і апамятацца, як апынуўся ў ёй.
Тут падбегла ліса да жарабца, замахала хвастом.
Жарабец спалохаўся і як кінуўся на ўцёкі дахаты, толькі падковы заззялі.
Вось так і прыцягнуў ён у завесе ваўка свайму гаспадару. Ну, а там з яго і шкуру знялі.
Вярнулася ліса ў лес. Села пад елкай і жуе.
Ідзе мядзведзь, той, што бычка з’еў.
— Што гэты ты, кумачка, жуеш? — пытае.
— Мед. Ты сляпы, ці што?
— А дзе ж ты дастала яго?
— З галавы. І ты можаш дастаць, калі жадаеш.
— Як?
— Вельмі проста: разганіся ды стукніся галавою пра дуб, вось мед і выляціць.
— Дзякуй, кума, за добрую раду. Так я і зраблю.
Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усёй сілы ды як грукнуўся пра яго лбом!
Тут яму і канец.
А лісіца-хітрыца наелася і пайшла запіваць вадой з раўчука. Убачылі яе пастушкі.
— А-а, старая падманшчыца! — закрычалі яны ў адзін голас і напусцілі на лісу сабак.
разгарнуць » / « згарнуць